پلاستیک ماده‌ای است که هر روزه همه از آن استفاده می‌کنیم. نگاهی به اطراف خود بیندازید، دورتان پر از پلاستیک است؛ قاب کامپیوتر، زنگ خطر آتش نشانی، وسایل آشپزخانه، وسایل پزشکی و اجزای داخلی خودرو.
راه‌های بسیاری برای تولید محصولات پلاستیکی وجود دارد اما ریخته‌گری تزریق پلاستیک یکی از اولین و اصلی‌ترین روش‌هایی است که بسیاری از شرکت‌ها انتخاب می‌کنند.
از طرفی چون بیشتر مردم به دنبال پلاستیک هستند، فشار زیادی وجود دارد که هم سازمان‌های مصرف‌کننده هم شرکت‌های تولیدکننده تضمین کنند که تمام تلاششان را می‌کنند که مراقب محیط زیست باشند. برای همین موضوع این مقاله، آلودگی پلاستیک و راه‌های بازیافت آن است.
آلودگی پلاستیکی چیست؟
گرچه در سال‌های اخیر نشریات و مطبوعات در سطح گسترده‌ای مضرات پلاستیک را بیان کرده‌اند، ولی حقیقت این است که پلاستیک به خاطر ویژگی‌های مطلوبی که دارد، ماده‌ای بسیار مفید برای بشر است.
آلودگی پلاستیک عبارت است از جمع شدن محصولات پلاستیکی مصنوعی در محیط زیست تا حدی که برای حیات وحش و ساکنان آن از جمله انسان ایجاد مشکل کند.
از طرفی در سال 1907 اختراع بیک لایت با وارد کردن رزین پلاستیکی مصنوعی در جهان تجارت، انقلابی در دنیای مواد ایجاد کرد و از طرف دیگر، در اواخر قرن بیستم، پلاستیک‌ها به عنوان آلاینده‌های مقاوم محیط زیست شناخته شدند؛ از کوه اورست گرفته تا کف دریا.
گاهی حیوانات آن‌ها را به جای غذا خورده‌اند، گاهی با بستن سیستم زهکشی در مناطق کم ارتفاع باعث سیل شده‌اند یا صرفاً باعث آسیب قابل توجه به زیبایی مناطق مختلف شده‌اند. همین موارد باعث شدند که پلاستیک به عنوان آلاینده‌ای کلان دیده شود.
پلاستیک‌ها چه خطراتی برای محیط زیست دارند؟
اولین خطری که می‌توان ذکر کرد، تاثیرات سمی آن است. بخش اندکی از پلاستیکی که هر روزه دور می‌ریزیم بازیافت می‌شود یا به کارخانه‌های تبدیل زباله می‌رود. بیشتر آن‌ها در محل‌های تخلیه‌ی زباله می‌مانند و تجزیه‌ی آن‌ها حدود 1000 سال طول خواهد کشید. در تمام این مدت مواد سمی بالقوه از آن‌ها وارد خاک و آب می‌شود.
پژوهشگران آلمانی هشدار داده‌اند که نفوذ میکروپلاستیک‌ها در خاک، رسوبات و آب تازه می‌توانند تاثیرات منفی بلند مدت بر اکوسیستم بگذارد. به گفته‌ی آن‌ها، آلودگی میکرو پلاستیکی خاک از آلودگی میکرو پلاستیکی دریا بیشتر است (حدود 23 برابر).
این پژوهشگران اینطور نتیجه گرفتند که گرچه تحقیقات اندکی در این زمینه انجام شده است، اما نتایج تا به امروز نگران‌کننده بوده‌اند. تکه‌های پلاستیک عملاً در تمام جهان وجود دارد و می‌تواند باعث شروع هر گونه تاثیر منفی بر محیط زیست شود.
طبق این آمار، یک سوم کل زباله‌های پلاستیکی سر از خاک و آب‌های شیرین در می‌آورند. بیشتر این پلاستیک‌ها تبدیل به ذراتی کوچک‌تر از پنج میلیمتر می‌شوند که به آن‌ها میکرو پلاستیک گفته می‌شود و میکرو پلاستیک‌ها هم بعداً تبدیل به ذرات نانو می‌شوند (که اندازه‌شان کمتر از 0.1 میکرو متر است). مشکل اینجاست که این ذرات وارد زنجیره‌ی غذایی موجودات زنده می‌شوند.
![روش‌های نوین بازیافت]()
آلودگی پلاستیکی آب‌ها و اقیانوس‌ها چیست؟
اما این میکرو پلاستیک‌ها چگونه وارد آب می‌شوند؟ یکی از منابع اصلی، لباس‌های ما هستند. فیبرهای ریز اکریلیک، نایلون، اسپندکس و پلی استر هر بار که لباس‌هایمان را می‌شوییم می‌ریزند و با آب فاضلاب وارد کارخانه‌های پردازش فاضلاب می‌شوند یا مستقیم به محیط زیست باز می‌گردند.
طبق تحقیقاتی که تازگی انجام شده، در هر دور که ماشین لباسشویی را روشن می‌کنیم، بیش از هفتصد هزار فیبر پلاستیکی میکروپلاستیک می‌توانند وارد محیط زیست شود. این مسئله هنوز در خصوص شستشوی با دست که در کشورهای در حال توسعه رایج‌تر است بررسی نشده اما تاثیرات این مدل شستشو نیز می‌تواند قابل توجه باشد.
از سوی دیگر، انباشت پلاستیک در اقیانوس‌ها و سواحل تبدیل به بحرانی جهانی شده است. میلیاردها کیلو پلاستیک در اقیانوس‌ها ریخته می‌شود که تا سال 2050، تمام ماهی‌های دریا را به نابودی خواهند کشاند.
هزاران مرغ دریایی و لاک پشت آبی، سیل و دیگر پستانداران دریایی هر ساله بعد از خوردن پلاستیک یا گیر افتادن در آن از بین می‌روند. هفتصد گونه‌ی دریایی که پلاستیک خورده یا در آن گیر افتاده‌اند، در معرض خطر انقراض قرار دارند.
انواع زباله‌های پلاستیکی به صورت تیتروار
زباله‌های پلاستیکی در دو گروه اصلی قرار می‌گیرند: پلاستیک پیش از استفاده (خرده پلاستیک‌های تولید) و پلاستیک پس از استفاده. این زباله‌ها عبارتند از:
- بطری‌ها، ظروف، لوله‌ها و سینی‌های پلاستیک
- فیلم پلاستیکی
- پلاستیک‌های سخت مثل صندوق، لوله و برجسته‌کاری‌‌شده
- فوم‌های پلاستیکی مثل پلی استرن گسترش یافته (EPS)
- پلاستیک‌های انعطاف پذیر مثل روکش کابل و تسمه
انواع پلاستیک‌ها و زمان تجزیه شدن آن‌ها در طبیعت
زباله‌های پلاستیکی یکی از انواع زباله‌هایی هستند که مدت زمان طولانی طول می‌کشد تا تجزیه شوند. در حالت عادی، آیتم‌های پلاستیکی تا 1000 سال در محل دفن زباله می‌مانند تا بالاخره تجزیه شوند.
حتی کیسه‌های پلاستیکی که در زندگی روزمره از آن‌ها استفاده می‌کنیم، از 10 تا 1000 سال زمان می‌برند تا تجزیه شوند و بطری‌های پلاستیکی 450 سال یا بیشتر زمان لازم دارند تا بالاخره تجزیه شوند.
کدامیک از انواع پلاستیک قابل بازیافت هستند؟
پلاستیک HDPE قابل بازیافت‌ترین پلاستیک بوده و ایمن‌ترین شکل پلاستیک محسوب می‌شود. HDPE پلاستیکی سخت است که برای ساخن بطری شیر، مواد شوینده و روغن، اسباب بازی‌ها و برخی انواع کیسه‌های پلاستیکی کاربرد دارد. فرایند بازیافت پلاستیک HDPE فرایندی نسبتاً ساده و کم هزینه قلمداد می‌شود.
میزان تولید پلاستیک در دنیا و ایران چقدر است؟
از آنجا که محصولات پلاستیکی در زندگی روزمره بسیار کاربرد دارند، طبق برآوردها، هر ساله حدود 300 میلیون تن پلاستیک در جهان تولید می‌شود که 50 درصد آن یکبار مصرف است؛ این پلاستیک‌ها فقط برای چند دقیقه استفاده می‌شوند اما دست کم چند صد سال روی زمین می‌مانند. هر ساله بیش از 8 میلیون تن پلاستیک به اقیانوس‌ها ریخته می‌شود. سهم ایران از این میزان، 370 هزار تن تخمین زده شده است.
بیشترین زباله‌های پلاستیکی در طبیعت شامل چه محصولاتی می‌شود؟
در پژوهشی که به تازگی انجام شد، ته سیگار که فیلترهای آن حاوی فیبر پلاستیکی باریکی است، رایج‌ترین و بیشترین نوع زباله‌ی پلاستیکی‌ای شناخته شد که در طبیعت یافت می‌شود. بطری نوشیدنی‌ها، در بطری، لفاف مواد غذایی، کیسه‌های خوار و بار، در پوش نوشیدنی‌ها، نی و همزن بعد از فیلتر در رده‌‌ی بعدی بیشترین زباله‌های پلاستیکی قرار دارند.
تاثیر زباله‌های پلاستیکی بر سلامت انسان
مشکلات مختلف سلامت انسان مثل تحریک چشم، کم سویی چشم، مشکلات تنفسی، مشکلات کبد، سرطان‌ها، بیماری‌های پوستی، مشکلات ریوی، سر درد، سرگیجه، مشکلات تولد و باروری، مشکلات قلبی عروقی، اختلالات ژنی و مشکلات معده و روده می‌توانند ناشی از مسمومیت پلاستیک باشند.
پلاستیک‌های اقیانوس‌ها هم بر سلامت انسان تاثیر می‌گذارند. انسان در طول چند دهه میلیاردها تن زباله به اقیانوس ریخته است. بخش عمده‌ای از این زباله‌ها پلاستیکی هستند و باعث مسمومیت ماهی و دیگر موجودات دریایی می‌شوند. در نتیجه این سموم از پلاستیک وارد زنجیره غذایی انسان شده و سلامت او را به خطر می‌اندازند.
![روش‌های نوین بازیافت]()
آیا پلاستیک‌ها می‌توانند برای محیط زیست فوایدی هم داشته باشند؟
همانطور که گفته شد، پلاستیک موضوع بحث‌های عمومی گسترده‌ای شده است. بیشترین بحث‌ها پیرامون خطرات پلاستیک برای محیط زیست بوده در حالی که پلاستیک، برای محیط زیست فواید بسیاری نیز دارد. به عنوان مثال، خیار اگر با پلاستیک بسته بندی شود، تا دو هفته دوام می‌آورد؛ اما بدون آن ظرف سه روز خراب و پلاسیده می‌شود.
درست است که بیشتر متخصصان صنعت بسته بندی از رویکرد غرض‌ورزانه‌ای که انگشت‌‌های اتهام را به سمت پلاستیک نشانه گرفته‌‌اند ناراحت هستند، اما حقیقت این است که در بسیاری موارد، پلاستیک شکست ناپذیر بوده و حتی در مقایسه با دیگر مواد بسته بندی، انتخابی ضروری است.
استفاده از پلاستیک برای بسته بندی باعث حفظ بهتر بسیاری از مواد غذایی و جلوگیری از خراب و دور ریخته شدن آن‌ها می‌شود. اتلاف مواد غذایی نیز مشکلی جهانی است و اگر پلاستیک درست برای بسته بندی انتخاب شود، تا حد زیادی می‌توان از هدر رفتن آن جلوگیری کرد.
علی رغم تبلیغاتی که علیه پلاستیک می‌شود، این ماده چند کاره بوده و برعکس باور عموم، اغلب در مقایسه با راه حل‌های بسته بندی دیگر، بیشتر دوست محیط زیست است. به عنوان مثال، شیشه هم تقریباً هرگز تجزیه نمی‌شود. اما نباید فراموش کرد که استفاده از پلاستیک و بازیافت آن باید به درستی انجام شود.
زباله‌های پلاستیکی بازیافت شده چه مصارفی دارند؟
پلاستیک‌ها وقتی بازیافت می‌شوند برای تولید اقلام پلاستیکی جدید استفاده می‌شوند. به عنوان مثال برای تولید بطری‌ها و ظروف جدید، وسایل پلاستیکی، میز پیک نیک، وسایل و اثاثیه‌ی چمن، تجهیزات زمین بازی، سطل‌های بازیافت و غیره کاربرد دارند.
کیسه‌های پلاستیکی که موقع خرید از سوپر مارکت‌ها می‌گیریم نیز می‌توانند بازیافت و تبدیل به کیسه‌های خرید جدید شوند و دوباره و دوباره بازیافت شوند.
بطری‌های پلاستیکی وقتی بازیافت می‌شوند، به ندرت دوباره تبدیل به بطری پلاستیکی می‌شوند. این بطری‌ها معمولاً برای ساخت قطعات خودرو، لباس، خودکار و غیره به کار می‌روند. کوکا کولا و شرکت مبل سازی Emeco با مشارکت هم تصمیم به تولید صندلی ناوی 111 از بطری‌های بازیافتی گرفتند. بعد از پنج سال، با این صندلی بیش از 15 میلیون بطری پلاستیکی از محل‌های دفن زباله جمع شد.
بازیافت پلاستیک فواید دیگری هم دارد. وقتی برای تولید محصولات جدید پلاستیکی از پلاستیک‌های بازیافتی استفاده می‌کنیم، فقط در مصرف مواد صرفه جویی نمی‌شود بلکه انرژی مصرفی نیز تا 66 درصد کاهش می‌یابد. برای هر یک تن پلاستیکی که بازیافت می‌کنیم، 1000 تا 2000 گالن بنزین صرفه جویی می‌شود.
جدیدترین شیوه‌های بازیافت محصولات پلاستیکی
بازیافت پلاستیک تلاشی است که دائماً متوقف و شروع می‌شود. این فرآیند درگیر محدودیت‌های ناشی از تنوع زیاد پلاستیک‌ها، آلودگی زباله‌ها و فرایندهای مستلزم انرژی زیاد می‌شود. بازیافت می‌تواند از لحاظ اقتصادی بحث برانگیز باشد.
برآورد می‌شود که 9 درصد از پلاستیکی که تا کنون تولید شده، بازیافت شده است. اما با فرایند شیمیایی جدیدی که میراندا وانگ کانادایی و شرکت او، بیو کالکشن، پیدا کرده‌اند، این مسئله تغییر خواهد کرد.
ماموریت بیو کالکشن این است که پلاستیک را بینهایت بازیافت پذیر بسازد. در چند دهه‌ی گذشته، این تنها گام بزرگی بوده که برای بازیافت نوآورانه‌ی پلاستیک انجام شده است.
در حال حاضر از دو روش برای بازیافت پلاستیک استفاده می‌شود. در روش اول پلاستیک‌هایی مثل بطری آب شسته و خرد یا رنده می‌شوند، بعد ذوب و دوباره ساخته می‌شود. این فرایند خیلی محدود است چون پلاستیک باید حتماً تمیز باشد.
راه دیگر که برای پلاستیک‌های کثیف‌تر و آلوده استفاده می‌شود تف کافت یا پیرولیسیس است. در این روش با حرارت شدید پلاستیک شکسته می‌شود تا به عنوان نفت و برای انرژی مورد استفاده قرار گیرد. شاید محصول بازیافت شود اما اقتصادی نیست.
معنای انواع علائم بازیافت روی محصولات پلاستیکی
مجموعه علائم بازیافت روی محصولات پلاستیکی، مثلثی با اعداد 1 تا 7 داخل آن، می‌توانند به شما بگویند آن محصول از چه نوع پلاستیکی ساخته شده و آیا قابل بازیافت است یا نه.
- عدد 1 داخل مثلث نشان می‌دهد که جنس پلاستیک پلی اتیلن ترفتالات است که مخفف آن به صورت PET یا PETE استفاده می‌شود. این علامت معمولاً روی بطری نوشیدنی‌های غیر الکلی و آب، سس سالاد، کره‌ی بادام زمینی و ظرف روغن‌های گیاهی و بطری دهان شویه دیده می‌شود.
بطری‌های PET را می‌توان بازیافت کرده و از آن ظرف، تسمه‌های پالت، قاب بندی، فرش و فیبرهای لباس و مواد پر کننده‌ی مبلمان و کیسه‌های خواب جدیدی ساخت.
- عدد 2 نشانگر پلاستیک فشرده از جنس پلی اتلین (HDPE) است. بطری‌های شیر، شامپو، ظرف کره و ماست، بطری روغن موتور، کیسه‌های خرید و زباله، کیسه‌ی داخل جعبه‌های سریال و بطری‌های تمیز کننده‌ها و شوینده‌های خانگی از این جنسند. این پلاستیک‌ها قابل بازیافت به اثاثیه، لوله‌های زه کشی، خودکار، حصار، میز پیک نیک، خانه‌ی سگ، نیمکت و کاشی کف و نیز بطری و ظروف دیگر هستند.
![روش‌های نوین بازیافت]()
- عدد 3 داخل مثلث نشان می‌دهد که جنس پلاستیک وینیل یا وی (V) یا پی وی سی پلی وینیل کلراید (PVC) است. این پلاستیک در لوله‌ها، دیوارپوش، تجهیزات پزشکی، روکش سیم، برخی بسته بندی های شفاف مواد غذایی و روغن پخت‌و‌پز، بطری شیشه شو، مواد شوینده و شامپو استفاده می‌شود. این پلاستیک به ندرت قابل بازیافت است. درصد کمی از پی وی سی ها قابل بازیافت به کف‌پوش، سرعت‌گیر، کابل و چیزهای دیگر هستند.
- عدد 4 نشان دهنده‌ی پلاستیک پلی اتلین با فشردگی پایین (LDPE) است. این پلاستیک عموماً در کیسه‌های خرید، بطری‌های له شدنی، فرش، اثاثیه، لباس، کیسه‌های خشکشویی و کیسه‌های فریزر و نان استفاده می‌شوند. LDPE به ندرت بازیافت می‌شود.
- عدد 5 یعنی پلاستیک پلی پروپیلن است. این پلاستیک برای ساخت بطری‌های پزشکی، نی، در بطری، بطری کچاپ و بطری شربت و برخی ظروف ماست استفاده می‌شود. پلی پروپیلن به ندرت قابل بازیافت بوده و اگر بازیافت شود، در قطعاتی چون سینی، پالت، سطل، شن‌کش، دوچرخه، برس، جارو، کابل باتری و لامپ‌های چشمک‌زن به کار می‌رود.
- عدد 6 به ما می‌گوید که پلی استیرن در محصول به کار رفته است. پلی استیرن در بشقاب‌ها و فنجان‌های یک بار مصرف، ظرف‌های بیرون بر، بسته‌های تخم مرغ و تخته گوشت استفاده می‌شود. معمولاً بازیافت این پلاستیک دشوار بوده و در برخی نقاط جهان استفاده از آن ممنوع شده است.
- در آخر، عدد 7 به معنی استفاده از پلاستیک‌های متفرقه است مثل نایلون و پلی کربنات که در محصولاتی چون ظروف مواد غذایی، علائم و نمایشگرها، کامپیوترها و وسایل الکترونیک، دی وی دی، عینک آفتابی و مواد ضد گلوله به کار می‌روند. این پلاستیک‌ها تقریباً هرگز باز